Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1994 roku sygn. I PZP 23/94
Ekwiwalent pieniężny za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy należny pracownikowi w roku kalendarzowym, w którym nastąpiło wygaśnięcie stosunku pracy wskutek śmierci pracownika, przysługuje w równych częściach jego małżonkowi i innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Zgodnie z art. 171 § 1 Kodeksu pracy w razie niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy przysługuje ekwiwalent pieniężny. Przepis ten stanowi odpowiednik art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1969 r. o pracowniczych urlopach wypoczynkowych (Dz. U. nr 12, poz. 85). W tej sytuacji należy podtrzymać pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1970 r., I PR 520/70 (OSNCP 1971 z. 7-8 poz. 140), że stanowi on samoistne źródło uprawnienia do ekwiwalentu pieniężnego, gdyż przewiduje wypłacenie w razie niewykorzystania przysługującego urlopu z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, choć ustawodawca nie wskazał w tym przepisie adresata, któremu ekwiwalent pieniężny przysługuje. Oczywiste jest, że normalnie uprawnionym do ekwiwalentu jest były pracownik, z którym stosunek pracy uległ rozwiązaniu lub wygaśnięciu. Wątpliwości powstają w sytuacji, gdy pracownik nabył prawo do urlopu w danym roku, a następnie wskutek śmierci nie wykorzystał go. Przede wszystkim należy stwierdzić, że przepis art. 171 § 1 K.p. ma zastosowanie także w tej sytuacji, gdyż śmierć pracownika powoduje wygaśnięcie stosunku pracy. Regułą prawa spadkowego jest bowiem, że prawa i obowiązki zmarłego nie należące do spadku wygasają. Dotyczy to w szczególności praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego (art. 922 § 2 Kodeksu cywilnego), a do takich należy sytuacja prawna wynikająca z łączącego pracownika z pracodawcą stosunku pracy. W wyniku śmierci pracownika następuje więc wygaśnięcie stosunku pracy, gdyż sam byt tego stosunku związany jest ściśle z jego osobą i nie podlega dziedziczeniu. Pogląd ten (mimo braku wyraźnego przepisu w prawie pracy – por. art. 63-67 K.p.) nie budził dotychczas wątpliwości w doktrynie i orzecznictwie (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1985 r., III PZP 27/85 OSNCP 1986 z. 3 poz. 27, OSPiKA 1986 z. 7-8 poz. 167 z gl. J. Logi). Nie dotyczy to jednakże wynikających ze stosunku pracy praw i obowiązków majątkowych nie związanych ściśle z osobą zmarłego pracownika, które są dziedziczone na ogólnych zasadach prawa spadkowego (art. 922 § 1 k.c. – por. np. cyt. wyżej uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1985 r., uchwałę z dnia 23 października 1980 r., IV PZP 5/80 – OSNCP 1981 z. 4 poz. 55, uchwałę z dnia 6 stycznia 1989 r., IV PR 356/88 – Sł. Prac. 1989 nr 6 s. 47 czy wyrok z dnia 28 stycznia 1975 r., I PR 187/74 – OSNCP 1975 z. 9 poz. 141).
Słusznie Sąd Wojewódzki podnosi wątpliwości sprowadzające się do pytania, czy dziedziczeniu podlega prawo do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop.
W tym zakresie w doktrynie i orzecznictwie przeważa pogląd, że prawo do ekwiwalentu przysługuje spadkobiercom (por. cyt. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1970 r. czy wyjaśnienia zawarte w pismach Departamentu Prawa Pracy z 28 listopada 1975 r. PP-500-293/75 i z 24 maja 1975 r. PP-503-313/75 cyt. za „Kodeks pracy – Przepisy wykonawcze i związkowe. Wyjaśnienia i orzecznictwo”, Warszawa 1979 s. 573). Nie został on jednak szczegółowo uzasadniony i nie może być podzielony. W tym zakresie prawidłowe wywody zawiera uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 1967 r., III PZP 32/67 (OSNCP 1968 z. 2 poz. 17, OSP 1968 z. 3 poz. 55), według której spadkobiercom zmarłego pracownika nie należy się ekwiwalent pieniężny za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy pracownika, z którym do chwili śmierci umowa o pracę nie była rozwiązana i który nie wykorzystał przyznanego mu urlopu tylko z tej przyczyny, że zmarł. Słusznie w jej uzasadnieniu Sąd Najwyższy wyjaśnił, że dla oceny, z jakim prawem spadkobiercy mamy do czynienia, a w związku z tym, czy prawo weszło do spadku i w dalszej konsekwencji mogło przejść w drodze dziedziczenia na spadkobierców, jedynie miarodajną jest chwila śmierci spadkodawcy.
Na spadkobierców bowiem przechodzą prawa i zobowiązania zmarłego w tej samej postaci, w jakiej miał je spadkodawca w chwili śmierci. Pracownikowi, któremu przyznano urlop wypoczynkowy, służy w chwili zgonu tylko uprawnienie ściśle osobiste do wykorzystania urlopu w naturze, natomiast nie ma on w tym momencie żadnego roszczenia majątkowego do pracodawcy.
Należy więc uznać, że do spadku nie wchodzi uprawnienie do urlopu w naturze jak o ściśle związane z osobą zmarłego pracownika. Do spadku nie może także wchodzić prawo do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop, gdyż prawo takie nie przysługiwało zmarłemu pracownikowi w chwili śmierci, czyli nie mogło wchodzić w skład spadku. Mamy więc do czynienia z sytuacją, w której z jednej strony na spadkobierców nie przechodzi ani prawo do urlopu, ani prawo do ekwiwalentu, a z drugiej strony art. 171 § 1 K.p. stanowi wyraźnie źródło prawa do ekwiwalentu w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy wskutek śmierci pracownika (obowiązek zakładu pracy jego wypłacenia), nie wskazując osoby uprawnionej, którą nie może być oczywiście zmarły pracownik.
Mamy więc do czynienia z luką w prawie, którą należy wypełnić w drodze analogii. Możliwe jest sięgnięcie w tym przypadku do reguł prawa spadkowego i uznania, że prawo do ekwiwalentu, w tej szczególnej sytuacji, przysługuje spadkobiercom. Nie wydaje się to jednak słuszne. W tym zakresie można wskazać przede wszystkim na wynikające z art. 935 § 3 k.c. dziedziczenie ustawowe Skarbu Państwa, w razie braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy. Wątpliwości, co do zastosowania w drodze analogii reguł prawa spadkowego w omawianym przypadku, wzbudza także możliwość uzyskania tego prawa przez spadkobiercę testamentowego. Należy więc raczej poszukiwać analogii w przepisach prawa pracy przewidujących powstanie określonych praw majątkowych w razie śmierci pracownika. Przypadek taki przewidują w szczególności przepisy kodeksu pracy dotyczące prawa do odprawy pośmiertnej. Zgodnie z art. 93 K.p. w razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy małżonkowi i innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin przysługuje od zakładu pracy, w częściach równych, odprawa pośmiertna.